Bękarty i wdowy – odnoszę wrażenie, że wśród użytkowników Worda owiane są jakąś tajemnicą. Brzmią dziwnie – to fakt. Czym są – zaraz powiem.

Są trudne? Wręcz banalne. I do tego nawet ich nie zauważamy, bo to Word nimi zarządza. No chyba że mu zabronimy. Ale wtedy powstają błędy łamu.

Spis treści:

1. Co to są bękarty i wdowy wg Ms Worda

  – Jak wyłączyć/ włączyć opcję Kontrola bękartów i wdów

2. Wdowa po polsku

3. Sierotki

4. Spacje przed znakami interpunkcyjnymi

  – Czy stawia się spację przed/za ukośnikiem (slashem)

  – Kiedy użycie ukośnika jest błędem

Co to są bękarty i wdowy wg Ms Worda

Bękartami i wdowami Word nazywa błędy rozłożenia tekstu na stronach. Powstają one, gdy akapit został niepoprawnie podzielony między strony.

Wdowa w rozumieniu Worda – to błąd polegający na tym, że ostatni wiersz akapitu znajduje się samotnie na początku kolejnej strony:

Natomiast bękart to błąd podziału akapitu, polegający na tym, że pierwszy wiersz akapitu znajduje się na końcu jednej strony, a cała reszta na następnej:

Tak naprawdę bękarty i wdowy to błąd w tłumaczeniu angielskiej wersji Worda. Opcja paginacji akapitu Widows and orphans powinna po polsku nazywać się bękarty i szewce. To, co Word nazywa bękartem, w polskiej typografii nazywane jest szewcem. Wordowa wdowa to fachowo bękart. Czyli generalnie pomieszanie z poplątaniem.

Jednak z punktu widzenia użytkownika Worda nazewnictwo jest zupełnie nieistotne!

W Wordzie oba błędy są standardowo kontrolowane (eliminowane) przez Worda i żeby je w ogóle zobaczyć, trzeba wyłączyć opcję Kontrola bękartów i wdów.

Jak wyłączyć/ włączyć opcję Kontrola bękartów i wdów

Włączenie/ wyłączenie kontroli bękartów i wdów znajduje się w zaawansowanych opcjach kontroli akapitu – zakładce Podziały wiersza i strony:

Wystarczy odznaczyć chceckbox Kontrola bękartów i wdów. Tylko że jeśli to zrobisz, będziesz mieć w dokumencie błędy składu. Więc po co?

O pozostałych opcjach w sekcji Paginacja przeczytasz w tym artykule.

Wdowa po polsku

Wróćmy jeszcze do wdowy. Czy ona w ogóle nazywa jakiś błąd typograficzny w polskiej terminologii?

Tak. Taki:

Wdowa w rozumieniu polskiej terminologii typograficznej to samotne słowo w ostatniej linijce akapitu.

Word nie umie poprawić tego błędu składu. Aby to zrobić, użytkownik Worda musi przeredagować tekst: coś dopisać w akapicie lub coś usunąć. W rezultacie akapit się skróci lub wydłuży, więc wdowa albo wskoczy do poprzedniej linijki, albo ta pierwotna ostatnia linijka się wydłuży:

Sierotki

Kolejny błąd nosi smutną nazwę sierotki. Chodzi o samotne litery stojące na końcu wiersza (a, i, o, u, w, z). Zostawianie ich tam jest błędne wtedy, gdy tekst liczy więcej niż 40 znaków. Czyli praktycznie każdy tekst, który piszemy w Wordzie.

Poprawnym sposobem poprawienia go jest zamienienie zwykłej spacji stojącej za taką pojedynczą literą na spację twardą. Służy do tego skrót ctrl + shift + spacja.

Więcej o tym zagadnieniu pisałam w tym artykule.

Spacje przed znakami interpunkcyjnymi

A jak już przy spacjach jesteśmy, to nie stawia się ich przed znakami interpunkcyjnymi, wliczając w to wielokropek. Podwójnych spacji też się nie wstawia. Zresztą przy odpowiednich ustawieniach sprawdzania pisowni Word podkreśli niektóre takie błędy:

Na szczęście by pozbyć się tych zbędnych spacji, wystarczy skorzystać z bardzo sprytnego narzędzia wbudowanego w Worda – Znajdowanie i zamienianie, wywoływane skrótem klawiszowym ctrl + H lub ze wstążki: karta Narzędzia główne, przycisk Zamień. Odsyłam cię do artykułu na ten temat.

Czy stawia się spację przed/za ukośnikiem (slashem)

Ukośnik (slash) to szczególny rodzaj znaku interpunkcyjnego, o którym nie uczą w szkole. No bo raz piszemy go ze spacją, kiedy indziej bez niej. No ale jednak częściej bez.

Sytuacji, w których spacji używamy, jest mniej, dlatego od nich zacznę.

Jeśli w grę wchodzą pojedyncze słowa i/lub wyrażenia, w celu zwiększenia czytelności możemy postawić spację po ukośniku lub po obu jego stronach. Obie wersje są poprawne:

• Jeśli za długo korzystasz z laptopa/ komputera stacjonarnego, to…

lub:

• Jeśli za długo korzystasz z laptopa / komputera stacjonarnego, to…

Zauważ, że w tych kontekstach ukośnik (slash) zastępuje spójniki lub, albo. Natomiast w kolejnych przykładach będzie już różnie:

Jeśli ukośnik rozdziela pojedyncze słowa, nie stawiamy nigdzie spacji:

• Na wyjazd spakuj się w plecak/walizkę.
• Zawsze piszemy bez spacji: i/lub.

To samo jeśli chodzi o wskazanie jakiegoś okresu, ułamków:

• twórczość XX/XXI w.,
• rok szkolny 2021/2022,
• 3/4 etatu.

W tym ostatnim to autokorekta Worda i tak zamieni taki ułamek na symbol. Aby to jednak cofnąć, naciśnij klawisz backspace, od razu jak wpiszesz. Tak zawsze się cofa działanie autokorekty.

Jeśli ukośnik (slash) czytamy jak na lub za:

• prędkość: 100 km/h,
• gramatura: 350 g/m2,
• cena 9.000 zł/m2,
• ul. Warszawska 10/5, (jeśli zadziała tu autokorekta – patrz 3/4 etatu)
• sygnatura akt I C 132/20.

Kiedy użycie ukośnika jest błędem

W takich miejscach użycie ukośnika jest błędem ortograficznym, już nawet nie typograficznym:

• Krościenko n/Dunajcem,
• w/w – jako skrót od wyżej wymieniony,
• konsultant d/s oprogramowania, w/w autor – na szczęście autokorekta Worda od razu te błędy poprawia.

W ogóle to ortografia polska w skrótach przewiduje ukośnik wyłącznie w słowach, które są naprawdę rzadko używane. Także nie wiem, skąd piszącym się ten pomysł w głowach pojawił – pewnie jako kalka z angielskiego. Jeśli jesteś zainteresowany, odsyłam cię do poradni językowej PWN.